Eşyanın malikine, mülkiyet hakkına ait bazı yetkileri kullanmama veya bu hakkı sınırlı ayni hak sahibinin kullanmasına izin veren ve hak sahibine o malı kullanma ve yararlanma yetkisi sağlayan haklardır.
Bir mülkiyet üzerinde belirli bir kısmı için tapu kayıtlarını değiştirmeden tapu kütükleri üzerine kısıtlayıcı hüküm tesis etme işlemidir. Kamu kurumlarının irtifak hakkı tesis ettirmesi ancak kamu yararı kararı ile gerçekleştirilir.
Talep eden üzerine hazırlanan işlem fölyeleri ilgili belediyesinin encümen kararı doğrultusunda Kadastro Müdürlüğü’nde kontrol edilerek tapuda tescil edilir.
Şahsa bağlı İrtifaklar, eşyaya bağlı irtifaklar ve hem şahsa hem eşyaya bağlı irtifaklar olmak üzere 3 çeşittir:
- Ayni İrtifak Hakkı (Taşınmaz lehine irtifak hakkı – Arzi İrtifak hakkı)
Taşınmaz lehine irtifak hakkı, bir taşınmaz üzerinde diğer bir taşınmaz lehine konulmuş bir yük olup, yüklü taşınmazın malikini mülkiyet hakkının sağladığı bazı yetkileri kullanmaktan kaçınmaya veya yararlanan taşınmaz malikinin yüklü taşınmazı belirli şekilde kullanmasına katlanmaya mecbur kılar. Yapma borçları, irtifaka başlı başına konu olamaz; ona ancak yan edim olarak bağlanabilir.
İrtifak hakkının kurulması için tapu kütüğüne tescil şarttır. İrtifak hakkının kazanılmasında ve tescilinde, aksi öngörülmüş olmadıkça taşınmaz mülkiyetine ilişkin hükümler uygulanır. İrtifak hakkının zamanaşımı yoluyla kazanılması, ancak mülkiyeti bu yolla elde edilebilecek taşınmazlarda mümkündür.
İrtifak hakkının kurulmasına ilişkin sözleşmenin geçerli olması, resmî şekilde düzenlenmesine bağlıdır.
İrtifak hakkı, tescilin terkini veya yüklü ya da yararlanan taşınmazın yok olmasıyla sona erer.
Ayni irtifak hakkı çeşitleri:
- Kaynak Hakkı,
- Geçit Hakkı, (Yeraltı, Yerüstü, Elektirik hattı, vs.)
- Diğer irtifaklar
- Şahsi İrtifak Hakları
Taşınmazın maliği haricinde birinin, mülkiyet haklarının bir kısmından (kullanma ve yararlanma) faydalanmasına olanak tanıyan haklardır. Şahsi mülkiyet hakkı, ayni mülkiyet haklarından farklı olarak bir taşınmazın diğerine sağladığı bir hak değil, bir taşınmazın bir şahsa sağladığı haklardır, şahıs, özel ya da tüzel kişi lehine kurulur.
Şahsi irtifak hakkı çeşitleri:
- İntifa hakkı,
- Sükna (oturma) hakkı,
- Hem Eşyaya Hamde Şahsa Bağlı İrtifak Hakları
Eşyaya ya da şahıs lehine kurulan haklardır.
Hem Eşyaya Hamde Şahsa Bağlı İrtifak çeşitleri:
- Üst (inşaat) hakkı,
- Kaynak hakkı
- Diğer irtifaklardır.
